Ung thư đại trực tràng là một trong những loại ung thư phổ biến, nhưng nếu được phát hiện sớm, khả năng chữa khỏi rất cao. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về căn bệnh này, nguyên nhân, yếu tố nguy cơ và cách phòng ngừa một cách đơn giản, dễ nhớ.
Ung thư đại trực tràng là gì?
Đại trực tràng là phần cuối của ống tiêu hóa, bao gồm đại tràng (dài 1,2-1,8m) và trực tràng (dài 10-15cm). Bên trong lớp niêm mạc của đại trực tràng, các khối u nhỏ gọi là polyp có thể hình thành. Hầu hết polyp là lành tính, nhưng một số loại, đặc biệt là polyp tuyến (adenomatous polyps), có thể tiến triển thành ung thư.
- Polyp nhỏ (dưới 1cm): Nguy cơ ung thư thấp, khoảng 1%.
- Polyp lớn (trên 2cm): Nguy cơ ung thư cao, tới 40%.
Nếu ung thư được phát hiện sớm, khi khối u còn nhỏ và chưa lan rộng, tỉ lệ sống sau 5 năm lên tới 90%. Nhưng nếu ung thư lan đến hạch bạch huyết hoặc các cơ quan khác, tỉ lệ này giảm xuống còn 11-72%, tùy thuộc vào mức độ bệnh.
Ở Việt Nam, bệnh này đang “lên ngôi” đáng báo động. Theo dữ liệu mới nhất từ Globocan 2022 (cập nhật 2024), mỗi năm có gần 17.000 ca mắc mới và hơn 8.400 ca tử vong – xếp hạng 4 phổ biến nhất, vượt qua ung thư dạ dày. Bệnh viện K phát hiện 200 ca/tháng (2024), và xu hướng trẻ hóa: Không còn chỉ ở người trên 50 tuổi, mà cả người trẻ 20-30 do lối sống hiện đại. Tại TP.HCM, Bệnh viện Ung Bướu tiếp nhận hàng nghìn ca/năm, chiếm tỷ lệ cao trong top 5 ung thư phổ biến.
Câu hỏi thường gặp: Tất cả polyp đều là ung thư? Không, hầu hết polyp là lành tính. Chỉ một số loại polyp, như polyp tuyến, có nguy cơ phát triển thành ung thư nếu không được loại bỏ kịp thời.
Nguyên nhân và yếu tố rủi ro: Bạn có thể kiểm soát được nhiều thứ!
Chính xác nguyên nhân chưa rõ, nhưng ung thư đại trực tràng giống như “cơn bão” từ nhiều yếu tố kết hợp. Dưới đây là những “kẻ thù” chính, dễ nhớ theo nhóm:
- Di truyền và tiền sử bệnh ((Đây là những yếu tố không thay đổi được, nhưng bạn nên theo dõi chặt!)
- Gia đình có người thân (cha mẹ, anh chị em) bị polyp, ung thư đại trực tràng hoặc các bệnh viêm ruột (như viêm loét đại tràng, Crohn): Rủi ro tăng gấp đôi.
- Hội chứng di truyền hiếm: Như FAP (polyp mọc dày đặc từ trẻ), HNPCC (ung thư “di cư” qua thế hệ, kèm ung thư tử cung, buồng trứng…). Ở Việt Nam, khoảng 5-10% ca liên quan di truyền.
- Tiền sử ung thư khác (tử cung, buồng trứng, tụy) hoặc phẫu thuật (như cắt túi mật, phẫu thuật bàng quang).
- Lối sống hàng ngày (Bạn kiểm soát được 70% rủi ro!)
- Ăn uống: Ăn nhiều thịt đỏ, chất béo động vật, protein nướng cháy (barbecue, chiên cao nhiệt) tăng nguy cơ – vì tạo chất gây ung thư. Ngược lại, rau củ quả giàu xơ giảm rủi ro. Ở Việt Nam, chế độ ăn “Tây hóa” (nhiều thức ăn nhanh (fast food)) đang đẩy bệnh tăng 3 lần chỉ trong 18 năm qua (từ 5.400 ca năm 2000 lên gần 15.000 ca năm 2018).
- Hút thuốc và rượu: Hút lá tăng 20-30% rủi ro; uống >4 ly/tuần cũng vậy.
- Ít vận động và béo phì: Ngồi nhiều, thừa cân – “kẻ giết người thầm lặng” phổ biến ở đô thị Việt.
- Yếu tố khác:
- Tuổi tác: Trên 50 tuổi, rủi ro tăng vọt – nhưng Việt Nam thấy ca trẻ dưới 40 ngày càng nhiều.
- Tiếp xúc hóa chất: Asbestos (amiăng), clo cao (nước uống).
- Xạ trị trước: Tăng rủi ro ở vùng chiếu.
Làm sao để phòng ngừa?
Tin tốt là bạn có thể giảm nguy cơ ung thư đại trực tràng bằng những thay đổi đơn giản trong lối sống và theo dõi sức khỏe định kỳ. Dưới đây là các bước cụ thể:
- Tầm soát sớm:
- Nếu bạn trên 45 tuổi, hãy làm nội soi đại tràng định kỳ để phát hiện và loại bỏ polyp trước khi chúng trở thành ung thư.
- Nếu bạn có tiền sử gia đình hoặc các yếu tố nguy cơ cao, bác sĩ có thể khuyên bắt đầu tầm soát sớm hơn.
- Ăn uống lành mạnh:
- Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên cám.
- Hạn chế thịt đỏ, thịt chế biến sẵn (xúc xích, thịt xông khói).
- Tránh nướng hoặc chiên thực phẩm ở nhiệt độ quá cao.
- Sống năng động:
- Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần (đi bộ, chạy bộ, yoga đều được).
- Tránh ngồi quá lâu một chỗ.
- Hạn chế rượu bia và bỏ thuốc lá:
- Không uống quá 1-2 ly rượu/tuần.
- Nếu bạn hút thuốc, hãy tìm hỗ trợ để bỏ thuốc càng sớm càng tốt.
- Theo dõi sức khỏe:
- Nếu bạn có các triệu chứng như đau bụng kéo dài, thay đổi thói quen đi cầu, phân có máu, hãy đi khám ngay.
- Đừng ngại ngùng! Phát hiện sớm có thể cứu sống bạn.
Khi nào cần đi khám?
Hãy đến gặp bác sĩ nếu bạn gặp các dấu hiệu sau:
- Phân có máu hoặc màu đen.
- Đau bụng không rõ nguyên nhân.
- Táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài hơn vài tuần.
- Cảm giác đi cầu không hết hoặc mệt mỏi bất thường.
Những triệu chứng này không phải lúc nào cũng là ung thư, nhưng kiểm tra sớm sẽ giúp bạn yên tâm.
Kết luận
Ung thư đại trực tràng là một căn bệnh nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa và chữa trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Hãy bắt đầu từ những thay đổi nhỏ: ăn uống lành mạnh, vận động thường xuyên, bỏ thuốc lá và tầm soát định kỳ. Đừng để sự ngại ngùng ngăn bạn chăm sóc sức khỏe của mình!
Nếu bạn hoặc người thân có nguy cơ cao, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn cụ thể. Sức khỏe là tài sản quý giá nhất – hãy bảo vệ nó ngay hôm nay!
