Ung thư đại trực tràng đang ngày càng phổ biến tại Việt Nam, nhưng tin tốt là bạn có thể giảm nguy cơ mắc bệnh bằng cách chọn thực phẩm thông minh, kết hợp vận động và lối sống lành mạnh. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn những thực phẩm nên ăn và nên tránh để bảo vệ đại tràng, với cách trình bày dễ hiểu, dễ nhớ.

Tại sao chế độ ăn uống quan trọng?

Ung thư đại trực tràng là một trong những loại ung thư phổ biến tại Việt Nam, với khoảng 17.000 ca mắc mới mỗi năm (Globocan 2022, cập nhật 2024). Các nghiên cứu cho thấy chế độ ăn uống hợp lý, tập thể dục, duy trì cân nặng khỏe mạnh và hạn chế rượu bia có thể giảm nguy cơ mắc bệnh tới hơn 30%. Hãy cùng khám phá những thực phẩm giúp bảo vệ và những thực phẩm nên tránh!

Dinh dưỡng phòng ngừa: Ăn gì để bảo vệ đại tràng?

Hãy nghĩ thực phẩm như “liều thuốc tự nhiên” – chúng cung cấp chất xơ, vitamin và chất chống oxy hóa để nuôi dưỡng hệ vi sinh đường ruột, ngăn chặn tế bào ung thư. Các nghiên cứu Việt Nam và quốc tế khuyến nghị chế độ ăn giàu thực vật, giảm nguy cơ tới 70% nếu kết hợp lối sống lành mạnh.

Uống đủ nước: Ít nhất 2 lít/ngày từ nước lọc, trà thảo mộc – giữ đại tràng “mềm mại” và được cung cấp nước đầy đủ.

Thực phẩm nên ăn để phòng ngừa

1. Sữa và sản phẩm từ sữa Sữa tươi ít béo, sữa chua và phô mai giàu canxi, bảo vệ niêm mạc đại tràng và giúp giảm nguy cơ hình thành polyp (khối u nhỏ trong đại tràng) và ung thư đại trực tràng. Một số nghiên cứu cho rằng vitamin D (thường được bổ sung trong sữa) cũng hỗ trợ phòng ngừa, dù cần thêm bằng chứng. 
   • Gợi ý: Uống 1-2 ly sữa chua mỗi ngày hoặc ăn phô mai tự nhiên. Chọn loại ít đường để tốt cho sức khỏe tổng thể.
2. Ngũ cốc nguyên cám Gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám chứa nhiều chất xơ và magie, giúp đại tràng hoạt động trơn tru, loại bỏ các chất gây ung thư.
   • Mục tiêu: Ăn khoảng 90g ngũ cốc nguyên cám/ngày (tương đương 1 bát gạo lứt hoặc 2 lát bánh mì nguyên cám).
   • Gợi ý: Thay gạo trắng bằng gạo lứt hoặc yến mạch cho bữa sáng.
3. Đậu và các loại hạt Đậu đen, đậu đỏ, đậu lăng và đậu nành chứa chất xơ, protein, vitamin B, E và flavonoid – những chất giúp ngăn chặn sự phát triển của khối u.
   • Gợi ý: Thêm đậu đỏ vào chè, làm sữa đậu nành, hoặc nấu súp đậu đen như món ăn kèm.
4. Rau củ quả nhiều màu sắc Rau cải, bắp cải, bông cải xanh và trái cây giàu vitamin C (như cam, ổi) chứa chất phytochemical, giúp chống viêm và ngăn chặn tế bào ung thư phát triển.
   • Gợi ý: Ăn 300-400g rau củ/ngày, ưu tiên rau cải bó xôi, bắp cải hoặc ổi, cam trong bữa ăn hằng ngày.
5. Cá béo Cá hồi, cá thu, cá ngừ chứa omega-3, tốt cho tim mạch và có thể làm chậm sự phát triển của tế bào ung thư. Tuy nhiên, cần hạn chế các loại cá lớn như cá kiếm, cá mập vì chúng có thể chứa thủy ngân.
   • Gợi ý: Ăn cá thu, cá basa hoặc cá trích 2-3 lần/tuần, hấp hoặc nướng để giữ dinh dưỡng.

Thực phẩm nên hạn chế

1. Thịt đỏ Thịt bò, thịt heo, thịt cừu nếu ăn thường xuyên (hơn 500g/tuần) có thể tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng, do bản chất thịt hoặc các chất gây ung thư hình thành khi nấu ở nhiệt độ cao.
   • Gợi ý: Hạn chế thịt đỏ còn 1-2 bữa/tuần, thay bằng cá, gà hoặc đậu hũ. Tránh nướng cháy hoặc chiên ngập dầu.
2. Thịt chế biến sẵn Xúc xích, thịt xông khói, chả lụa, pate chứa chất bảo quản hoặc được hun khói, làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng và dạ dày.
   • Gợi ý: Tránh ăn chả lụa công nghiệp, xúc xích hoặc thịt nguội thường xuyên. Chọn thịt tươi, tự chế biến.
3. Rượu bia Uống vừa phải (1-2 ly/tuần) không ảnh hưởng nhiều, nhưng uống 2-3 ly/ngày tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng lên 20%, còn uống nặng (trên 3 ly/ngày) tăng tới 40%.
   • Gợi ý: Hạn chế bia, rượu mạnh, chỉ uống tối đa 1 ly nhỏ/tuần. Nếu uống nhiều, hãy trao đổi với bác sĩ về tầm soát ung thư.

Thực phẩm chưa rõ tác động

Một số thực phẩm như cà phê, trà, đồ uống có đường, khoai tây hoặc tỏi vẫn đang được nghiên cứu để xác định vai trò trong việc gây hay ngăn ngừa ung thư đại trực tràng. Hiện tại, chưa có bằng chứng rõ ràng, nhưng bạn vẫn nên tiêu thụ ở mức vừa phải.

Làm sao để phòng ngừa hiệu quả?

Ngoài việc chọn thực phẩm đúng, bạn có thể bảo vệ đại tràng bằng:

• Tầm soát định kỳ: Nội soi đại tràng từ 45 tuổi, sớm hơn nếu có tiền sử gia đình mắc ung thư.
• Tập thể dục: 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần (đi bộ, đạp xe, yoga).
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Thừa cân làm tăng nguy cơ ung thư.
• Theo dõi triệu chứng: Đau bụng kéo dài, phân có máu, thay đổi thói quen đi cầu – đi khám ngay!

Kết luận

Chọn thực phẩm thông minh là chìa khóa để giảm nguy cơ ung thư đại trực tràng. Hãy ưu tiên sữa chua, gạo lứt, đậu, rau cải, cá thu và hạn chế thịt đỏ, xúc xích, rượu bia. Kết hợp với lối sống năng động và tầm soát định kỳ, bạn sẽ bảo vệ sức khỏe đại tràng hiệu quả.

Tại Việt Nam, ung thư đại trực tràng đang trẻ hóa, vì vậy đừng chủ quan! Nếu bạn có thắc mắc hoặc triệu chứng bất thường, hãy liên hệ với chúng tôi.

Nguồn số liệu:

• Globocan 2022 (cập nhật 2024): IARC – Globocan.
• Các khuyến nghị dinh dưỡng từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (American Cancer Society).